Skip to content Skip to footer
OTWARTE: WT. – SOB.: 10 - 16, NIEDZ.: 11 – 16mh
Liw ul. Stefana Batorego 2, 07-100 Liw
OTWARTE: WT. – SOB.: 10 - 16, NIEDZ.: 11 – 16mha
Liw ul. Stefana Batorego 2, 07-100 Liw

Historia

Witamy w Muzeum Zbrojowni na Zamku w LiwieHistoria zamku w Liwie

Zamek w połowie XV w. W. Florczykiewicz

Początki zamku – XV w.

W początkach XV w. murator Niclos (Mikołaj) rozpoczął budowę zamku murowanego na sztucznej wyspie otoczonej bagnami Liwca – granicznej rzeki Mazowsza i Litwy. Liw spotkało wyróżnienie świadczące o jego znaczeniu militarnym- zamek był jedną z 6 murowanych twierdz wzniesionych przez księcia mazowieckiego Janusza I Starszego. Założony na planie zbliżonym do kwadratu (32 × 33 m) posiadał 2 równoległe budynki rozdzielone dziedzińcem, z bramą pomiędzy nimi, podobnie jak zamki w Borysławicach, Kórniku, Łowiczu i Gosławicach. 

Najbardziej zbliżony do niego był zamek wysoki wielkiego księcia Witolda w Trokach na jeziorze Galve z ok.1413 r. Janusz I zmarł przed końcem budowy a jego wnuk, Bolesław IV ukończył warownię w formie mocno zredukowanej w stosunku do planowanej. Mury zwieńczone blankami miały wysokość około 6 metrów, a zamiast planowanej wieży powstał występ bramny z mostem zwodzonym.

Zamek z przygródkiem, po 1570 r. (W. Florczykiewicz),/center>

Rozkwit – XVI w.

Kolejna rozbudowa zamku miała miejsce zapewne około 1512 r., podczas regencji (1503-1518) księżnej Anny z Radziwiłłów, wdowy po Konradzie III Rudym. Wobec licznych zagrożeń wojennych, w tym najazdów tatarskich, warownia została znacznie wzmocniona. Mury kurtynowe podniesiono do wysokości 12 m, basztę także podwyższono i zabudowano od strony dziedzińca tworząc wieżę bramną z przejazdem zamykanym z przejazdem zamykanym żelazną bramą i mostem zwodzonym. Wewnątrz znajdowały się dwa dwukondygnacyjne domy- Dom Wielki i Dom Mniejszy kryte gontem, podobnie jak drewniany spichlerz i ganki straży.

Po śmierci ostatnich książąt mazowieckich – Janusza III i Stanisława nastąpiła inkorporacja Mazowsza do Korony w roku 1526. Jedynie Liw wraz z zamkiem i „przynależnymi wsiami i dochodami książęcymi z ziemi liwskiej” został przydzielony przez Zygmunta Starego księżnej Annie, jako „zaopatrzenie do czasu zamążpójścia”, co spowodowało, że do 1537 r. był to ostatni fragment księstwa mazowieckigo pozostający w rękach dynastii piastowskiej. W latach 1547-56 Liw był w zarządzie królowej Bony Sforzy, która przeprowadziła kolejną rozbudowę warowni, podwyższając o 2 piętra wieżę zwieńczając ją wysokim hełmem z hurdycjami. Bona chciała zapewne zaimponować Kiszkom — właścicielom pobliskiego, litewskiego Węgrowa — spokrewnionym z wrogimi jej Radziwiłłami. Za jej czasów w arsenale zamkowym było kilka dział i 28 hakownic jak przystało na przygraniczną twierdzę Rzeczypospolitej (Liwiec do czasu wcielenia Podlasia do Korony w wyniku Unii Lubelskiej w 1569 r. rozdzielał ziemię drohicką Wielkiego Księstwo Litewskiego i ziemię liwską- Królestwa Polskiego).

Oryginalnym, nigdzie indziej niespotykanym elementem układu przestrzennego zamku w Liwie był tzw. Przygródek. Inwentarze z  1549 i 1570 r. podają listę tworzących go budynków (od strony miasta): brama, brama wielka, stajenka na 3 konie, domek, stajnia wielka (na 40 koni), piekarnia, dom grodzki, dom wielki, kuchnia, nowa kuchnia, domek, domek stary, szpitalik, siedzenie letnie. Budynki Przygródka postawione w całości lub częściowo na palach to obiekty o charakterze militarnym (dwie ufortyfikowane bramy, prochownia); administracyjnym (dom grodzki służący do posiedzeń sądów ziemi liwskiej, domek pisarza) i gospodarczym (kuźnia, kuchnie, składy żywości, stajnie, młyn) i „socjalnym”: siedzenie letnie (rodzaj werandy) i szpitalik.

Miasto Liw

Z zamku prowadziło przejście przez długi, drewniany pomost na rynek miejski, rozciągnięty wzdłuż ulicy Nowomiejskiej – fragmentu Wielkiego Gościńca Litewskiego, jednego z najważniejszych szlaków Rzeczypospolitej łączącego Warszawę z Wilnem. Przy runku stał liwski kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela, znany już w XV w., spalony w 1700 r. Liw był miastem podwójnym, składającym się z Liwa Starego (prawa miejskie przed 1421 r. zapewne w poł. XIV w.) oraz Liwa Nowego (1453 r.), w którym istniały dwa kościoły: parafialny św. Jana i szpitalny- Św. Ducha oraz kaplica św. Leonarda. Lustracje z XVI w. ukazują pomyślny rozwój obu miast. W 1564 r. Liw Stary liczył 211 domów. Mieszkało w nim 171 rzemieślników, w tym 60 piwowarów, 14 gorzelników, 27 szewców, jeden złotnik, 2 mieczników, 24 piekarzy, i siedmiu rzeźników. W Liwie Nowym stało 130 domów; mieszkało w nich 102 rzemieślników. Wojny, pożary, epidemie oraz konkurencja sąsiedniego Węgrowa spowodowały stopniowy upadek miast (od 1678 r. mówi się już tylko o jednym Liwie) zakończony odebraniem praw miejskich w 1869 r.

Widok zamku w latach 80. XIX w., rycina F. Brzozowskiego

Schyłek i upadek- XVII/XVIII w.

Brak dbałości o niepotrzebne w czasie „Złotego Wieku” fortyfikacje zemścił się fatalnie podczas dwóch najazdów szwedzkich: w czasie „potopu” w 1656 r. i podczas wojny północnej- 12 IV 1703 r. Zamek, dwukrotnie spalony przez najeźdźców, stracił swe walory obronne. Zachował  jednak w dalszym ciągu funkcję siedziby starostwa i sądu ziemi liwskiej. Dla pomieszczenia tych urzędów, sumptem starosty liwskiego Tadeusza Grabianki herbu Leszczyc, zbudowany został w 1782 r. dwór barokowy zaś wieżę bramną przystosowano do pełnienia funkcji archiwum, w którym jeszcze w I poł. XIX w. przechowywano prawie 500 opasłych ksiąg: „w skórę oprawnych” akt ziemi liwskiej, przeniesionych do Siedlec po pożarze dworu w połowie  XIX w.

Widok zamku w latach 80. XIX w., rycina F. Brzozowskiego

Schyłek i upadek- XVII/XVIII w.

Brak dbałości o niepotrzebne w czasie „Złotego Wieku” fortyfikacje zemścił się fatalnie podczas dwóch najazdów szwedzkich: w czasie „potopu” w 1656 r. i podczas wojny północnej- 12 IV 1703 r. Zamek, dwukrotnie spalony przez najeźdźców, stracił swe walory obronne. Zachował  jednak w dalszym ciągu funkcję siedziby starostwa i sądu ziemi liwskiej. Dla pomieszczenia tych urzędów, sumptem starosty liwskiego Tadeusza Grabianki herbu Leszczyc, zbudowany został w 1782 r. dwór barokowy zaś wieżę bramną przystosowano do pełnienia funkcji archiwum, w którym jeszcze w I poł. XIX w. przechowywano prawie 500 opasłych ksiąg: „w skórę oprawnych” akt ziemi liwskiej, przeniesionych do Siedlec po pożarze dworu w połowie  XIX w.

Zamek w latach 20. XX w

Po 1918 r. ruiny upaństwowiono. W latach 30. XX w. podejmowano próby remontu zabytku. W roku 1942 władze okupacyjne rozpoczęły rozbiórkę ruiny na budulec dla powstającego w Treblince obozu zagłady. Wówczas wkroczył do akcji Otto Warpechowski (1917-1945). Ten młody polski archeolog prowadzący w okresie międzywojennym wykopaliska w okolicach Węgrowa i Sokołowa Podlaskiego brawurowo przekonał starostę Ernsta Gramssa, że Liw zbudowali Krzyżacy(!), co spowodowało rozpoczęcie odbudowy zamku na koszt III Rzeszy(!). Roboty nadzorował Warpechowski za wiedzą władz polskiego państwa podziemnego. W ciągu 2 lat uzupełnił największe wyrwy w murach, uporządkował teren wzgórza, pokrył dachem wieżę, wykonał stropy i podłogi oraz urządził wystawę archeologiczną z zabytków odkrytych podczas eksploracji ruin.

Otto Warpechowski, okres okupacji.

W 1944 r. Warpechowski zaczął się ukrywać przed Niemcami, którzy w końcu zwątpili w jego wersję dziejów zamku. Zginął tragicznie 5 II 1945 r. jako żołnierz II Armii WP. Renowację zabytku ukończono ostatecznie w 1961 r. dzięki naciskom społeczności lokalnej (znane są zwłaszcza nazwiska E. Leszczyńskiego, M. Jakubika i J. Klemma). Po kilkuletnich próbach określenia charakteru placówki oscylującej pomiędzy wiejskim ośrodkiem kultury a muzeum etnograficznym, w roku 1963 r. powstało muzeum dawnego oręża nawiązujące do militarnej przeszłości Liwa jako warowni na granicy Księstwa Mazowieckiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Impulsem nadającym placówce profil zbrojowni był przekaz około 200 eksponatów darowanych przez Muzeum Historyczne Miasta Krakowa w 1963 r.

Co ciekawego w Muzeum ?

Nasza kolekcja eksponatów zawiera obecnie ponad 2 000 sztuki od XV wieku do dziś.

Muzeum Zbrojownia na Zamku w Liwie

Nie tylko znakomita jakość kolekcji, ale także wysoki poziom aktywności badawczej, wystawienniczej i edukacyjnej gwarantuje Muzeum ważne miejsce w międzynarodowym krajobrazie muzealnym.

BIP

© 2024. MUZEUM ZBROJOWNIA NA ZAMKU W LIWIE

Previous slide
Next slide
Skip to content
Ta witryna ma na celu zapewnienie dostępności cyfrowej osobom niepełnosprawnym. Nieustannie poprawiamy komfort użytkowania dla wszystkich i stosujemy odpowiednie standardy dostępności.